pinguïn: witkop of vetgans?
Het woord pinguïn is eigenlijk maar een vreemd woord in het Nederlands. Zo schrijf je drie klankgroepen, maar spreek je er maar twee uit:
- klankgroepen: pin-gu-in
- uitspraak: ping-win
Feitelijk is de trema in dit woord compleet nutteloos en hadden we de /u/ net zo goed kunnen vervangen door een /w/. Kortom: waarom noemen we een pinguïn eigenlijk een pinguïn?
Er zijn meerdere verhalen in omloop over de herkomst van het woord pinguïn. Het verhaal met een Nederlands tintje dateert uit 1595. In een baai voor de Afrikaanse zuidkust (de Tafelbaai van Robbeneiland) werd een dikke vogel gespot die ze de Latijnse naam ‘pinguis’ gaven. Pinguis kan worden vertaald met ‘vet, dik en lomp’. De uitgang -is is daarna verbasterd in -in. In logboeken uit de 18e eeuw duikt in Nederland en Duitsland ook de benaming ‘vetgans/ fettgans’ op voor deze vogel.
De tweede verklaring is dat pinguïn een van origine Wales woord is. Namelijk een samenstelling van de woorden pen (=hoofd/kop) en gwyn (wit). Deze pengwyn is overigens ouder dan de vetgans en vinden we terug in geschriften uit 1570. Het feit dat het woord pinguïn in de meeste Europese talen voor het eerst opduikt als ‘penguin’, lijkt er op te duiden dat de ‘Welshe’ oorsprong het meest voor de hand ligt.
De eerste pinguïn was overigens niet de zeevogel die we nu kennen, maar de grote alk. Deze inmiddels uitgestorven vogel leefde in Newfoundland en had meerdere uiterlijke kenmerken die overeenkomen met de huidige zwartvoetpinguïns: een witte vlek tussen zijn snavel en oog, een witte buik en zwarte rug, korte vleugeltjes waarmee hij niet kon vliegen, pootjes met zwemvliezen en een gedrongen, stevige bouw. Het vermoeden is dat toen men de eerste pinguïns zag, men deze nieuwe vogels niet herkende als een nieuwe soort, maar dacht te maken te hebben met een grote alk. De benaming pinguïn werd dus gegeven aan twee verschillende vogelsoorten. Bij de tijd dat men dit door had, werd de grote alk al met uitsterven bedreigt, waardoor het zoeken naar een nieuwe naam overbodig werd.
