Verleiding met een staartje          

Als je een kleine hebt rondlopen van een jaar of 4, dan kijk je vaker tekenfilms dan vroeger. Al valt dat in mijn geval als Pixarfan wel mee. Vooral films met stoere meiden erin, zoals Brave, Tangled en de Kleine zeemeermin komen regelmatig voorbij. Bij de laatste viel me onlangs op, dat de mannelijke tegenhanger van zeemeermin de meerman is. Best gek dat de ‘zee’ ontbreekt bij de mannen. Hoe zit dat?

Het woord zeemeermin heeft niet altijd de ‘zee’ bij zich gedragen. Toen het zijn intrede deed in het Nederlands in 1240, was het nog een ‘meermin’. Een mythologisch wezen levend in een zee, met het bovenlijf van een vrouw en het onderlijf van een vis; ook wel ‘zeevrouw’ genoemd. Pas in 1623 duikt het woord ‘zeemeermin’ in het Nederlands op.

Lieflijk versus kwaadaardig

Het woord ‘min’ is afkomstig van het woord ‘minne/minna’ dat in de middeleeuwen werd gebruikt om een onbeantwoorde liefde mee aan te duiden. De oorspronkelijke betekenis van minna was eigenlijk ‘gedenken’ of ‘in ere houden’, iets wat mooi aansluit bij het verhaal van Atargatis, de eerste meermin.

Rond 100 voor Christus prijkt een afbeelding van Atargatis op muntjes met op de voorkant een portret van koning Demetrius III. Atargatis werd een meermin uit verdriet om haar minnaar, die door haar toedoen om het leven was gekomen. Om haar verdriet te stillen was ze de zee ingesprongen om daarna terug te keren als halfwezen. In deze hoedanigheid hielp ze drenkelingen en waarschuwde ze schippers als er gevaar op zee dreigde. Kortom een meermin kan gezien worden als de tegenpool van de Sirene (half vrouw, half vogel) die er juist op uit is om boten op de klippen te laten lopen.

Ariël en Starbucks hebben niets met elkaar te maken

Als je wel eens bij Starbucks bent geweest, is je oog misschien wel eens op het logo van deze koffieboer gevallen. Hierop prijkt een meermin met twee staarten. Na een zoektocht over de oorsprong van deze twee staarten kwam ik tot de ontdekking dat de tweestaartige meermin een Melusine is. Deze meermin van Franse oorsprong leeft in zoet water.

In tegenstelling tot Atargatis die pas later in haar leven een goddelijk wezen is geworden, is de Melusine een fee die trouwt met een ridder. Ze schenkt hem rijkdom en aanzien, maar op één voorwaarde. Hij mag haar op zaterdagen niet zien. Op deze zaterdagen neemt ze een uitgebreid bad, waarbij haar benen in slangen veranderen (die op afbeeldingen vaak ogen als twee staarten). Als de ridder zijn belofte houdt, loopt het verhaal goed af. Maar als hij het taboe doorbreekt, dan neemt ze hem alles af en verdwijnt met de noorderzon.

Twee verhalen, twee verschillende staarten, verschillende benamingen?

Opvallend is dat met de komst van de tweestaartige Melusine in de middeleeuwen de naam ‘meermin’ verandert in ‘zeemeermin’ als we het hebben over de eenstaartige dame met liefdesverdriet. Het woord ‘zeemeermin’ is dus vermoedelijk ontstaan om verwarring met het verhaal van de Melusine te voorkomen. Maar echt hard bewijs heb ik hierover helaas niet kunnen vinden.