van oliekoek tot deegbal

Aan het eind van het jaar is het tijd voor tradities. Chocoladeletters met Sinterklaas, stollen en kransjes met Kerst en oliebollen om het oude jaar mee af te sluiten. Maar als je op zoek gaat naar de historie van de oliebol, dan kom je er vrij snel achter dat deze in 1869 voor het eerst genoemd wordt. Bestaat de oliebol echt nog maar zo kort?

koek maakt plaats voor bol

Het antwoord is ja en nee. Tot 1859 kenden we uitsluitend oliekoeken. Maar nog geen 50 jaar later zijn deze helemaal verdwenen en bakken we alleen nog maar bollen, waarom?

Dat heeft te maken met de opkomst van het frituren. Dat zijn we rond 1880 massaal gaan doen. In 1883 werd de Nederlandse Oliefabriek opgericht in Delft. Tegenwoordig kennen we deze vooral onder de naam Calvé. De producenten van de Delftse slaolie (bekend van het dito design) brachten gratis kookboekjes uit, waarin het frituren van etenswaar werd aangeprezen. De influencers van die tijd (de kookleraressen van de huishoudschool) vielen massaal voor de charmes van de bolvormige oliekoek volgens hippe bereidingswijze. En zo werd de bol een blijvertje.

Amerikanen lopen voor

Wat grappig is, is dat de ontwikkeling van bakken naar frituren ook in de VS plaatsvond. De Nederlandse kolonisten die de ‘olykoeck’ hadden meegebracht gingen de koeken ook overzees frituren, waardoor er ‘doughnuts’ ontstonden. Echter dat gebeurde al in 1819. Donuts zijn daarmee dus ouder dan oliebollen. Wanneer precies het gat in deze ‘deegbal’ is beland, is onduidelijk.

brood of cake?

Wat veel mensen niet weten, is dat er twee verschillende soorten donuts bestaan. De gistgerezen variant (die lijkt op onze oliebol) en een cakedonut. Deze laatste kom je vooral in winkels tegen en kraampjes op de markt waar ze in mallen ter plaatse vers worden gebakken. De gistvariant wordt vooral met de hand gevormd en is minder vet en malser van smaak in verhouding met het cakeje.

sluit het jaar af met een gaatje

Dus wil je een keer iets anders serveren dan de standaard oliebol met Oud en Nieuw, denk dan eens aan een oliebol met een gat: de donut.

PS: Voor de taalfanatieken zit er een opdrachtje bij deze tekst: zoek alle werkwoorden met het voorvoegsel ge- en benoem de vorm van het werkwoord. Je kan kiezen uit: persoonsvorm, voltooid deelwoord, voltooid deelwoord met scheidbaar deeltje en bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord.