Springhaas of broodje aap?

Soms zijn er van die verhalen die te mooi zijn om waar te zijn. Zo heb ik onlangs de SF-film Arrival gezien. Waarin een taalkundige de taal van op aarde gelande buitenaarde wezens moet zien te ontrafelen. Uiteraard is de grote vraag met welke intentie de aliens op aarde zijn gekomen. Helaas is geen enkele taal volledig eenduidig en een interpretatiefout maken ligt dan ook op de loer. Daarom maakt de taalkundige op een gegeven moment een verwijzing naar de oorsprong van het woordje kangoeroe:

Tijdens de eerste ontdekkingsreis van kapitein James Cook (1768-1771) kwam hij oog in oog te staan met de Aboriginals in het noordoosten van Australië. Tijdens deze ontmoeting zag de meereizende bioloog Joseph Banks een kangoeroe voorbij huppelen en hij vroeg wat dat voor beest was. Waarop de inheemse bevolking antwoordde dat dat een ‘gangurru’ was. Wat letterlijk “Ik weet het niet” betekende. En zo leidde een misverstand tot de geboorte van het woordje kangoeroe.

broodje aap

Helaas is dit een typisch broodjeaapverhaal. De term ‘broodje aap’ is afgeleid van een boek met de gelijknamige titel van de Amerikaans-Nederlandse schrijfster Ethel Portnoy uit 1978. De titel is op zijn beurt een verwijzing naar een ‘urban legend’ over een aangereden vrachtwagen van een fastfoodleverancier. Bij het openvallen van de achterklep zou het geheime ingrediënt van de hamburgers ontdekt zijn: apenvlees.

springhaas

Maar soms blijkt een foutje goed uit te pakken, want het had niet veel gescheeld of de kangoeroe had springhaas geheten. Nederlandse ontdekkingsreizigers hadden namelijk in de zeventiende eeuw ook al kangoeroes gezien. Ze beschreven het dier als: ‘een Haes met groote lepels’ (lepels in de betekenis van ‘oren’). En eerlijk is eerlijk, kangoeroe klinkt beter.

spellingproblemen

Het is dus uiteindelijk kangoeroe geworden. Wat voor Nederlandse begrippen een vreemde uitspraak heeft, omdat niemand het uitspreekt zoals het er staat. Hierbij een korte opsomming van een steekproef van fonoloog Marc van Oostendorp:

• 50% kang-guh-roe met een stomme klank op de plaats van de eerste /oe/ en een harde /g/ na de /ng/.
• 22% kang-gaa-roe; vergelijkbaar met het Engelse kangaroo
• 18% kan-guh-roe, dus zonder harde /g/
• 10% kang-goe-roe, twee oe’s en twee g’s.

Aangezien het merendeel voor een kangoeroe met een stomme klank is (ze zeggen /uh/ tegen de eerste /oe/, zouden ze dit woord bij de volgende spellingrevolutie moeten meenemen en er kangeroe van moeten maken. Dat zou een hoop frustratie van veel dyslecten (waaronder ik) schelen, want jullie willen niet weten hoe vaak ik dit woord in het verleden verkeerd heb geschreven. Qua spelling was de oude Nederlandse benaming zo slecht nog niet. Er zijn maar weinigen die moeite hebben met springhaas.