Het wat en hoe van de Q
Ik leer altijd dat de c, q, x en y leenklanken zijn. Maar waar komen ze nou precies vandaan? En waarom volgt er na een q doorgaans een u?
In de meeste taalmethodes wordt er vooral gesproken over leenwoorden uit het Frans en Engels, met hier en daar nog een kleine verwijzing naar het Grieks. Feit is echter dat veel van de leenletters voortkomen uit het Latijn. Maar ook de Romeinen waren goede leners.
De oorsprong van de /qu/ kunnen we terugvinden bij de Feniciërs. Fenicië werd 2750 voor Christus gesticht in wat nu Libanon is. De Feniciërs waren echte zeevaarders en dreven handel met de Etrusken uit Italië, Iberiërs van het Spaanse schiereiland en de Kelten uit Brittannië. Hun taal bevatte naast de gebruikelijke klinkers en medeklinkers ook keelklanken. Dit zijn medeklinkers die ver in de keel worden geproduceerd door met de achterkant van de tong de huig aan te raken. Deze klanken kennen we tegenwoordig vooral uit het Arabisch. Voor veel westerlingen hebben keelklanken eerder iets weg van een kotsend kameel, dan van een echte spraakklank. Koppa was een van de Fenicische keelklanken. De koppa was een klank die vooral voor de u werd geproduceerd, omdat deze klank eveneens ver in de keel wordt gemaakt.
Door de handelsbetrekkingen met de Feniciërs kwamen de Etrusken dus in contact met de klank koppa en namen deze over. De keelklank q werd daarbij verbasterd tot de k, die eveneens ver in de keel wordt gemaakt. De klank ku ligt overigens verder in de keel dan een gewone k. De verbastering is dus logischer dan op het eerste gezicht lijkt.
De Romeinen namen het schrift van de Etrusken over en zo kwam de letter q ook in het Latijn terecht. Waar hij vooral gebruikt werd voor het weergeven van de k-klank gevolgd door een w-klank: /kw/ dus. Alle andere k-klanken werden door de Romeinen geschreven met een c.
De Fransen namen op hun beurt de kw-klank geschreven als /qu/ over. Toen de Normandiërs in 1066 Engeland binnendrongen, kwamen de Engelsen in contact met deze klank-tekenkoppeling en namen ze de Franse spelling over. En zo werd van cwen en cwic: queen en quick. Het bizarre is overigens wel, dat de Fransen vervolgens stopten met het uitspreken van de w na de q. De qu (met een kw-klank) is daarmee dus een Engelse leenklank geworden.
Het Nederlands heeft op zijn beurt, woorden met een q geleend uit het Engels en uit het Frans. Waardoor we ook af en toe de q zonder u tegenkomen in onze taal en de klank-tekenkoppeling qu verschillend kunnen verklanken.
- als k in: tequila, toque, quiche
- als kw in: adequaat, quiz, kumquat, squash, aquarium
